Rozmawiamy z doktorem Marcinem Maruszewskim o paleniu. I rzucaniu palenia. Międzynarodowy Dzień bez Papierosa do czegoś zobowiązuje. Ale nasze zdrowie jeszcze bardziej.

Jak by Pan przekonywał do rzucenia palenia ?

W rozmowach z ludźmi młodymi można w pierwszej kolejności zwracać uwagę na konsekwencje estetyczne: od zmiany koloru zębów i wyglądu skóry, poprzez nieprzyjemny zapach z ust i ubrań. Paradoksalnie, palenie może przynieść palaczowi skutki odwrotne od tych, na które mógł liczyć: zamiast poczucia przynależności do grupy – palenie papierosów stwarza zagrożenie odrzuceniem przez np. osoby wrażliwe estetycznie. Dla młodych ludzi ważne jest także poczucie odrębności, inności, oryginalności – i tu jest także miejsce do interwencji poprzez wskazanie, że wolność od nałogów jest odważnym manifestem wolności każdego człowieka.

Młodym kobietom należy bezwględnie zwracać uwagę na negatywne konsekwencje czynnego i biernego palenia przed i w trakcie ciąży, a także podczas karmienia piersią, wzbudzając w nich odpowiedzialność za bezbronną istotę – małe dziecko, które przez całe życie może ponosić negatywne zdrowotne konsekwencje złych wyborów swoich rodziców.

Osobom w dojrzałym wieku należy uświadomić, że palenie papierosów nie jest już w modzie (jak to było dawniej), a co najważniejsze: że dym papierosowy skraca życie ich oraz ich bliskich. Warto przypominać, że w bardzo wielu przypadkach skutkiem palenia papierosów jest ciężka choroba i długotrwałe cierpienie. Najlepszą alternatywą jest po prostu rzucenie papierosów i cieszenie się życiem. Radość z bycia z bliskimi.

A jak by Pan przekonywał, by nie zaczynać ?

Można zadać pytanie o racjonalność podejmowanych decyzji, których konsekwencją jest szkodzenie sobie i swojemu otoczeniu i uczulić, że wokół każdego człowieka są bliscy, którzy cieszą się każdym dniem spędzonym razem – szkoda więc samemu skracać ten wspólny czas.

zobacz także

Drugim istotnym aspektem jest stałe zobowiązanie finansowe. Palenie papierosów to jak podpisanie umowy abonamentowej z rosnącą opłatą miesięczną na całe życie. Z jednej strony – nic pożytecznego za tę opłatę nie można uzyskać. Z drugiej – ponieważ jest ona oparta na uzależnieniu fizycznym i psychicznym, najtrudniej z tego „abonamentu” zrezygnować.

Osobom niepalącym należy wskazywać palenie papierosów jako zagrożenie dla ich bezpieczeństwa. Jak jazda pod prąd autostradą lub bez zapiętych pasów albo pod wpływem alkoholu, licząc na to, że rozsądek i wyobraźnia powstrzymają ludzi przed świadomym podejmowaniem ryzyka samouszkodzenia.

Warto przypominać, że zarówno wysoka temperatura palenia, jak i dym papierosowy oraz pozostawione niedopałki nie są obojętne dla klimatu – palacze papierosów zostawiają za sobą większy ślad węglowy. I choć wydają się to sprawy o małej skali, na przykład w porównaniu ze spalinami samochodowymi czy bateriami po autach elektrycznych, efekt skali wynika w tym przypadku z olbrzymiej ilości papierosów, jaką przeciętny palacz wypala w ciągu swojego życia.

Ludzie wiedzą, że mogą umrzeć, znają osobiście takie przypadki, widzieli cierpienie i rozpacz po stracie , ale nadal palą. Taka jest siła nałogu ?

Retoryka, że „całe życie nie palił, a i tak umarł” jest tak samo absurdalna, jak jest powszechna. Podobnie z myśleniem życzeniowym, że mnie to nie dotknie. Nałóg jest synem słabości. Niełatwo jest się przyznać do uzależnienia. Zwłaszcza, że w przypadku papierosów dopiero ciężka choroba ciała (zawał serca, rak płuca) jest odpowiednikiem dna, na które spada alkoholik. Osoby palące tak długo, jak nie odczuwają ciężkich fizycznych skutków palenia papierosów, nadal palą. Najlepszym przykładem są tu objawy przewlekłego zapalenia oskrzeli, które jest jednym z pierwszych skutków palenia papierosów. Osoba paląca po przebudzeniu się rano musi odkrztusić gęstą wydzielinę. Poza porannym niemiłym rytuałem, nic nie stoi na tym etapie na przeszkodzie w paleniu papierosów przez resztę dnia i kolejne lata. A tymczasem przewlekłe zapalenie oskrzeli jest jednym z pierwszych sygnałów, jakie organizm wysyła do umysłu z informacją, że to co robimy (tzn. palimy papierosy) – nam szkodzi. Wystarczy słuchać naszego ciała.

REKLAMA

Ludzie nie są nałogowcami od początku. Jest zawsze czas, by to rzucić. Czego nie rozumiemy w mechanizmie uzależnienia, że w nie wpadamy ?

Po pierwsze ignorujemy fakt, że uzależniamy się zarówno psychicznie jak i fizycznie. Nałóg palenia papierosów daje nam poczucie przynależności do grupy, złudnie dając poczucie niezależności, dorosłości (zwłaszcza wśród młodzieży) i wolności wyboru. Tymczasem ceną za dobrą zabawę na imprezie, kosztem ponoszonym dla zdobycia zaufania robiąc to, co inni (tu: paląc papierosy) jest szybkie ograniczenie wolności własnego wyboru. Bo w pewnym momencie nałóg staje się tak silny, że konieczne jest przerwanie ciekawej rozmowy czy wyjście w trakcie dobrej zabawy tylko po to, by zaspokoić głód nikotynowy.

Paradoksalnie ta chwila wytchnienia, refleksji, którą daje osobie palącej wypalenie papierosa, zwana o ironio, chwilą dla siebie, jest w istocie tym momentem w życiu, który w całości poświęcamy na szkodzenie sobie i samozniszczenie naszego organizmu.

Aby skutecznie rzucić palenie papierosów potrzebne jest spełnienie kilku warunków. Po pierwsze, świadomość szkodliwości dymu papierosowego dla zdrowia własnego i innych. Po drugie, przyznanie się do uzależnienia, świadomość bycia w nałogu. Wreszcie chęć i motywacja, aby się z tego uzależnienia uwolnić, dobrze, jeśli wspierana jest spodziewaną nagrodą: od korzyści finansowych, poprzez walory estetyczne, aż poprawę stanu zdrowia. Nigdy nie jest za późno, aby zaprzestać i rzucić palenie papierosów.

Można palić, nie obawiając się uzależnienia ?

To wykluczone. W papierosach jest nikotyna, która jest substancją silnie uzależniającą. Z chwilą kontaktu nikotyny z odpowiednimi receptorami w mózgu człowieka uruchamiany jest układ nagrody i przyjemności, podobny do tego, który towarzyszy przyjmowaniu innych substancji odurzających. Niestety, celem palenia papierosów jest właśnie dostarczenie do naszego organizmu nikotyny, a nie trzymanie w ustach papierowej, brzydko dymiącej rurki. Począwszy od pierwszego zapalonego papierosa, należy obawiać się uzależnienia.

Trzeba jednak dodać, że nie tylko fakt wprowadzania nikotyny do organizmu osoby palącej papierosa powinien być zmartwieniem dla niej i dla jej lekarza. Kluczowy problem stanowi fakt, że poza nikotyną palacz, paląc papierosa, wdycha też dym. Dziś wiemy, że w dymie z palącego się papierosa jest też kilka tysięcy innych niż nikotyna substancji chemicznych, z których kilkadziesiąt zostało uznane za silnie toksyczne i rakotwórcze. To właśnie te składniki dymu papierosowego są główną przyczyną chorób spowodowanych tym nałogiem, na jakie zapadają palacze.

Tak więc gdyby położyć nikotynę i te pozostałe składniki dymu papierosowego na szali ryzyk zdrowotnych przypisywanych temu nałogowi, to zdecydowanie więcej od nikotyny w kontekście zagrożeń dla zdrowia ważyłby dym. Z tego powodu już wiele lat temu WHO wzywała międzynarodową społeczność zdrowotną nie tylko do pilnej konieczności rozwijania programów profilaktycznych i walki o abstynencję nikotynową u pacjentów palących, ale również do ograniczania szkodliwości samego nałogu.

Jesteśmy w ścisłej, europejskiej czołówce , jeśli chodzi o wchodzenie w ten nałóg dzieci. Dlaczego to jest dla nich nadal atrakcyjne środowiskowo ?

W 1998 roku w Islandii niemal co czwarty nastolatek deklarował, że pali papierosy, natomiast w 2016 roku było to jedynie 3 procent. W latach 90-tych władze Islandii rozpoczęły realizację programu „Youth in Iceland”, którego celem było ograniczenie spożycia używek przez młodzież.

Pierwszym etapem tego programu, który pozwolił na precyzyjną diagnozę sytuacji, były złożone z kilku etapów badania. Objęto nimi wiele grup i zjawisk towarzyszących, po to, żeby uzyskać pełny obraz sytuacji – wchodzenia w nałóg palenia papierosów przez nastolatki. Na podstawie uzyskanych wyników został stworzony szczegółowy obraz młodzieży w kontakcie z używkami.

Następnie zajęto się rozpowszechnieniem wyników przeprowadzonych badań. Uwagę skupiono na rodzicach i innych dorosłych uczestniczących w życiu młodzieży. Działania koncentrowały się na uświadomieniu dorosłych, że ich postawa i działania mają ogromne znaczenie dla zachowań nastolatków. Zorganizowano spotkania z rodzicami, podczas których edukatorzy prowadzili szkolenia, wyposażając rodziców w narzędzia potrzebne do realizacji swojej roli. Podczas szkoleń rodzice dowiadywali się temat samych używek i sposobu reagowania w sytuacjach problemowych. Podczas tych spotkań nacisk był położony na uświadomienie odpowiedzialności rodziców za wybory ich dzieci i postawiono na przekonanie rodziców, że ich fizyczna i emocjonalna obecność w życiu dzieci to najważniejszy bufor bezpieczeństwa dla młodych.

REKLAMA

Do tej pory nie udało się powtórzyć sukcesu Islandii. Mamy za to sprawdzone i rekomendowane przez WHO mechanizmy w walce z rozpoczynaniem palenia papierosów przez młodzież. Wiadomo na podstawie badań, że gdyby cena papierosów wzrosła o 10%, to ryzyko zapalenia pierwszego papierosa przez nieletniego spadłoby o 16%.

Czy Pana przekonuje, że są dla klasycznego palenia alternatywy ? Nadal szkodliwe, ale znacznie mniej, takie jak e-papieros, czy podgrzewacze tytoniu .

„Model islandzki” oparty był na stworzeniu zdrowych alternatyw dla zachowań związanych z używkami. Naukowcy pracujący nad programem opierali się na znanych faktach naukowych oraz na wynikach własnych badań, z których wynikało, że bardzo istotnym czynnikiem ochronnym był odpowiednio zagospodarowany czas wolny. W ramach realizacji programu, dzieciom i młodzieży w Islandii umożliwiono udział w wielu zajęciach pozalekcyjnych: artystycznych, muzycznych i przede wszystkim sportowych. Rodziny mniej zamożne otrzymały dofinansowania do zajęć.

W badaniach, na które powoływali się twórcy programu, udowodniono, że regularne uczestnictwo w zajęciach pozaszkolnych jest skutecznym czynnikiem ochronnym i wpływa na częstotliwość sięgania po używki.

Uprawianie sportu, w tym także sportów ekstremalnych, pozwala na przeżywanie uczuć podobnych do tych, które wyzwalają różnego rodzaju zachowania związane z ryzykiem (także z używkami).

W poszukiwaniu nowych rozwiązań mających na celu zablokowanie młodzieży dostępu do papierosów należy pamiętać o tych palaczach, którzy nie rzucają palenia pomimo wdrożonego leczenia.

W przypadku osób nałogowo palących papierosy, zanim zaczniemy sięgać po rozwiązania alternatywne, należałoby najpierw rozbudować istniejącą już sieć poradni antynikotynowych i dostępnych programów leczenia uzależnień dla osób palących papierosy, a także zwiększyć liczbę lekarzy prowadzących leczenie z tego uzależnienia.

zobacz także

Dopiero wtedy, w ramach rozwijania takich programów, pod nadzorem i ze wsparciem wiedzy specjalistycznej, w oparciu o doświadczenia innych krajów oraz publikacje medyczne i rekomendacje towarzystw naukowych i samej WHO, należałoby rozważyć korzystanie z dostępnych, mniej szkodliwych, sprawdzonych naukowo rozwiązań alternatywnych do papierosów. Wspomagająco może wtedy działać nikotynowa terapia zastępcza, farmakoterapia, jak również stosowanie bezdymnych systemów dostarczania nikotyny jak e-papierosy czy pogrzewacze tytoniu. Choć niepozbawione szkodliwego działania, powodują mniejsze narażenia organizmu na substancje toksyczne i mogą być pomostem w całkowitym odejściu od nałogu. Aby takie alternatywy mogły stanowić realne wsparcie dla osób nałogowo palących papierosy, ich stosowanie powinno być prowadzone pod nadzorem lekarza, w oparciu o dostępne dane z badań, publikacji naukowych i zgodnie z aktualnymi standardami postępowania.

Nie pomaga odstraszanie zdjęciami na opakowaniach, nie skutkuje zakaz reklamy, nie działają akcje społeczne. Może trzeba poszukać sposobów na minimalizowanie zagrożenia a nie na eliminację, bo się nie da ?

Technologia silników hybrydowych i elektrycznych jest promowana na świecie pod hasłem minimalizowania zagrożenia dla środowiska, bo bez samochodu osobowego się nie da. Wszyscy udajemy, że nie widzimy w jak mało ekologiczny sposób pozyskiwana jest energia elektryczna do ładowania baterii tych pojazdów, o problemie składowania zużytych baterii nie wspominając. Tymczasem transport całkowicie elektryczny jest od lat dostępny koleją – wystarczy na platformy załadować ciężarówki i rozbudować sieć lokalnych połączeń pasażerskich.

Jak widać na przykładzie Islandii, można opracować dopasowany do realiów społeczeństwa program prewencyjny, dzięki któremu zostanie znacząco ograniczone sięganie po papierosy przez nowych palaczy.

Osoby palące papierosy nałogowo powinny być zachęcane i wspierane w ich walce z nałogiem. Warto rozważyć stworzenie dostępnych dla nich programów pomocowych, które zmniejszą ryzyka zdrowotne związane dymem papierosowym i będą wsparciem w wyjściu z nałogu. Fot. Pixabay

Kardiochirurg dr. n. med. Marcin Maruszewski mówi nam – jak rzucić palenie